Nootropy – czym są, jak działają i jak je suplementować

W świecie, który nieustannie pędzi, w czasach gdy na głowie mamy cały ogrom obowiązków, wielu z nas szuka sposobów na poprawę koncentracji, pamięci i odporności na stres. Czasem pomaga sama kawa, jednak dla innych to za mało. Wobec tego wsparciem mogą okazać się nootropy – związki pozytywnie wpływające na pracę mózgu i układu nerwowego. Czym tak naprawdę one są i czy rzeczywiście mogą pomóc? W tym artykule przyjrzymy się im bliżej – od mechanizmów ich działania po rodzaje i sposób stosowania.

Co to są nootropy i jak działają na mózg?

Słowo nootrop pochodzi z greckiego i zostało utworzone z dwóch członów: nous (umysł) oraz tropos (kierunek, zmiana). Termin ten wprowadził w latach 70. rumuński chemik Corneliu Giurgea, który jako pierwszy opisał związki wpływające na poprawę funkcji poznawczych bez działania toksycznego na mózg. Od tego czasu mianem nootropów określa się substancje zarówno naturalne, jak i syntetyczne, które wspierają pracę mózgu i mogą poprawiać m.in. koncentrację, pamięć, zdolność uczenia się, percepcję czy szybkość przetwarzania informacji.

W skrócie: nootropy to środki, które mają za zadanie „nakierować” nasz umysł na lepsze funkcjonowanie – zarówno w sytuacjach codziennego stresu, jak i podczas intensywnej nauki czy pracy umysłowej. Ich popularność rośnie, szczególnie wśród studentów, menedżerów i osób, które szukają wygodnego sposobu na zwiększenie mentalnej wydolności.

Jak działają nootropy?

Związki nootropowe wspomagają pracę mózgu na wiele sposobów, działając zarówno na poziomie biochemicznym, jak i fizjologicznym. Oto kilka przykładów ich mechanizmów:

• Wpływ na neuroprzekaźniki – nootropy oddziałują na substancje chemiczne w mózgu, takie jak acetylocholina, dopamina czy glutaminian. Dzięki temu poprawiają komunikację między komórkami nerwowymi, co przekłada się na lepszą koncentrację, pamięć i zdolność uczenia się.


• Poprawa krążenia mózgowego – niektóre z nich rozszerzają naczynia krwionośne w mózgu, co zwiększa przepływ krwi, a wraz z nią dostarczanie tlenu i glukozy do neuronów. To z kolei poprawia ich wydajność i wspiera regenerację.


• Działanie neuroprotekcyjne – część nootropów chroni komórki nerwowe przed stresem oksydacyjnym, toksynami i procesami starzenia. Działa to jak naturalna tarcza ochronna dla mózgu.


• Właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne – wiele nootropów neutralizuje wolne rodniki i działa przeciwzapalnie, co wspomaga zdrowie układu nerwowego i zmniejsza ryzyko uszkodzeń komórek mózgowych.


• Stymulacja neuroplastyczności – nootropy mogą zwiększać zdolność mózgu do tworzenia nowych połączeń nerwowych. To właśnie neuroplastyczność pozwala nam uczyć się, zapamiętywać i przystosowywać do zmian.


• Wsparcie metabolizmu neuronów – niektóre związki poprawiają wykorzystanie tlenu i glukozy przez neurony, co przekłada się na sprawniejszą i bardziej efektywną pracę mózgu.

Rodzaje nootropów

Nootropy dzielą się na dwie główne grupy: naturalne i syntetyczne. Różnią się one przede wszystkim pochodzeniem, siłą działania oraz bezpieczeństwem stosowania.

Naturalne nootropy

To substancje pochodzące głównie z roślin i grzybów. Są łagodniejsze w działaniu i zazwyczaj dobrze tolerowane, dlatego często stosuje się je jako suplementy diety.

Przykłady naturalnych nootropów:

• Żeń-szeń (Panax ginseng) – wspiera funkcje poznawcze i dodaje energii.
• Miłorząb japoński (Ginkgo biloba) – poprawia krążenie mózgowe.
• Bakopa drobnolistna (Bacopa monnieri) – wzmacnia pamięć i uczenie się.
• Różeniec górski (Rhodiola rosea) – pomaga radzić sobie ze stresem.
• Ashwagandha (Withania somnifera) – działa uspokajająco i wspiera w sytuacjach stresowych.
• Wąkrota azjatycka (Centella asiatica, gotu kola) – wspiera regenerację układu nerwowego.
• Soplówka jeżowata (Lion’s Mane) – pobudza neurogenezę. Zobacz np. BIO ekstrakt 12:1 z SOPLÓWKI JEŻOWATEJ (Hericium) w płynie Ra Hygge.
• Kurkumina (z kurkumy) – działa przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie.
• Kwasy omega-3 (EPA, DHA) – wspomagają funkcjonowanie mózgu.
• L-teanina (z zielonej herbaty) – poprawia koncentrację i relaksację.
• Guarana i kofeina – zwiększają czujność i energię.

Syntetyczne nootropy

To związki chemiczne wytwarzane w laboratoriach, często stosowane jako leki na receptę. Ich działanie jest zazwyczaj silniejsze i szybciej odczuwalne, a skuteczność lepiej udokumentowana w badaniach. Wykorzystywane są m.in. w leczeniu zaburzeń pamięci, ADHD czy choroby Alzheimera. Wśród syntetycznych nootropów wyróżnia się m.in. piracetam, winpocetynę, lewodopę, atomoksetynę.

Jak stosować nootropy?

Naturalne nootropy najlepiej stosować zgodnie z zaleceniami producenta lub lekarza. Zwykle są dostępne jako suplementy diety i kierowane do osób chcących poprawić koncentrację, złagodzić negatywne skutki stresu lub poprawić funkcjonowanie układu nerwowego. W przypadku syntetycznych nootropów, szczególnie leków na receptę, tutaj zawsze za dawkowanie i rodzaj przyjmowanych preparatów odpowiada lekarz prowadzący.

Jeśli zdecydujesz się na stosowanie nootropów, zwłaszcza naturalnych, unikaj łączenia kilku jednocześnie. Mogą one wchodzić ze sobą w interakcje, co może osłabić ich skuteczność lub negatywnie wpłynąć na zdrowie. Aby w pełni wykorzystać ich potencjał, warto również zadbać o zdrowy styl życia – odpowiednią dietę, regenerujący sen oraz regularną aktywność fizyczną.

Bibliografia:

1. Modrzyński R. Leki nootropowe. Metoda wspomagająca pamięć i koncentrację w pracy i nauce, Rozprawy Społeczne 2021, Tom 15, Nr 2.
2. Perlikowska R., Nootropy – substancje potęgujące pracę mózgu, Food Forum, 2024, https://food-forum.pl/artykul/nootropy-substancje-potegujace-prace-mozgu.
3. Stańczak A., Lewgowd W., Środki wspierające poprawę funkcji poznawczych – co powinnyśmy o nich wiedzieć, Farm Pol, 2021, 77(4): 201–219.